✒बलबहादुर घर्ती मगर
२०३० को दशकमै प्राडा केशरजंग बरालले मगर जातिका मौलिक लोक संस्कृति र संस्कारहरु सम्बन्धमा अध्ययन गर्नुभएको थियो । उहाँले मगर जातिका सयौँ मौलिक संस्कृति र संस्कार अध्ययन गर्ने क्रममा मगर जातिका आफ्नै मौलिक सांस्कृतिक र धार्मिक मान्यताहरु रहेको निष्कर्ष निकाल्नु भयो । ती मान्यताहरु वस्तुगत, सरल र प्राकृतिक विज्ञानमा आधारित रहेको २०३८ सालमा प्रकाशित उहाँको मगर संस्कृति सम्बन्धी पुस्तकमा उल्लेख गर्नु भएको छ ।
प्रकृतिप्रति श्रद्धा राख्ने पितृपूजक मगर जाति काल्पनिक देवीदेउताहरुको पूजा नगर्ने बरु यथार्थरुपमा अस्तित्वमा रहेका प्राकृतिक शक्ति र पितृहरुको पूजा र शान्ति गर्ने गरेको उहाँको मत छ । मगर संस्कृतिविद् बमकुमारी बुढामगरका अनुसार मगर जातिका आफ्नै २ ऋतुहरु छन् जसलाई उभेउली र उधेउली भनिन्छ । बार्षिक समयचक्रलाई यही २ ऋतुमा मौलिक ढंगले मानव जीवनपद्धतिसँग मगर जातिले आवद्ध गरेको छ ।
मगर संस्कृतिका अध्ययेता डा. मीन श्रीसका अनुसार नेपालको राप्ती–गण्डकी प्रश्ववण क्षेत्रको मगरात सभ्यतामा विकसित भएको पितृपूजामा आधारित लोकधर्मले वाइसी–चौबीसीकालमा राज्यस्तर र नेपाल एकीकरणपछि राष्ट्रियस्तरमा प्रभाव पारेको बताउनु हुन्छ । मगर भाषा र संस्कृतिका अध्ययेता विष्णु सिञ्जाली मगरको धारणाअनुसार मगर जातिको मौलिक संस्कृति आम मगरहरुलाई जोड्ने एक मात्र प्रभावकारी कडी हुनसक्छ । सबै क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मगर जातिको संस्कृतिको तुलनात्मक अध्ययन र सांस्कृतिक उपनिवेशको विनिर्माण गरेर हेर्ने हो भने आम मगर जातिको मौलिक संस्कृति र संस्कारको आधारभूत मान्यता एउटै हुन आउने बताउनु हुन्छ । तराली भेगका मगर जाति पनि मगर मौलिक संस्कारहरु अनुसरण गर्ने गरेको मगर संस्कृतिका अध्ययेता जगबहादुर बुढाको धारणा छ । तिब्बती बौद्ध र खस संस्कृतिको चपेटाका बाबजुद डोल्पाका तराली मगरको मौलिक सांस्कृतिक पहिचान आज पनि चुल्होका बज्यु र बराहाको पूजा मार्फत बाँचिरहेको उहाँको धारणा छ ।
यसै सन्दर्भमा मगर जातिको जातीय पहिचान स्थापित गर्न करिब ४ दशकदेखि पहिचानको मगरात आन्दोलनको नेतृत्व गर्दै आएको नेपाल मगर संघले उल्लिखित विद्वानहरुको धारणालाई कहिल्यै वास्ता गरेन । मगरात आन्दोलनलाई एउटा राजनीतिक भूगोलको रुपमा मात्र अघि सार्यो । मगरात भूगोल मात्र नभई भाषा, धर्म÷संस्कृति, इतिहास र आम मगरातबासी मानिसहरुको भावना पनि हुन् ।
नेपाल मगर संघले स्थापनाकालदेखि जातीय पहिचानको आधार भाषा र भूगोललाई अघि सारे पनि संस्कृतिलाई भने छलफलमै ल्याएन । खासमा मगर जातिलाई आपसमा जोड्न सक्ने कडी धर्मसंस्कृति एउटा प्रवल आधार हुनसक्छ किनभने धर्मसंस्कृतिमा मगर जातिको साझा इतिहास छ । साझा मिथकहरु छन् । साझा मूल्यमान्यताहरु छन् । साझा आजीविकाको आधार छ ।
मगर जातिलाई नेपाल मगर संघले न त हिन्दू संस्कृतिबाट उपनिवेशिकरण भएको मगर संस्कृतिको विनिर्माणको निमित्त अध्ययन गर्न पहल नै थाल्यो न त मौलिक धर्मसंस्कृतिको जागरण नै उठायो । बरु मगर जातिमा भएको हिन्दू धार्मिक उपनिवेशकरण ८० प्रतिशत भन्दा घटेन । मगर जातिका मौलिक लोक संस्कृति, संस्कार र मान्यताहरुलाई मेट्ने गरी अझ तिब्बती बौद्ध बोन संस्कारलाई मगर जातिको धर्मसंस्कृतिको रुपमा भित्राउन सघायो ।
स्मरण रहोस्, मगर जातिको धेरै मौलिक पर्वहरुमा ल्होसार पर्दैन किनभने मगर जातिको आफ्नो मौलिक लोक संस्कार तिब्बती बोन संस्कृति भन्दा प्राचीन छ । मगर जातिको लोक संस्कृति र संस्कारको स्रोत नेपालको मध्ये पहाडको पर्यावरण हो । यही पर्यावरणमा विकास भएको मगर जातिको मौलिक लोक संस्कार ५ हजार वर्षभन्दा पुरानो छ । मगर जातिको माघे संक्रान्तिको महिमाले मगर जातिको प्राचीनतालाई पुष्टि गर्छ ।
हजारौँ बर्ष पहिले कुटुमबुरा कुटुमबुरीले हिमालयन रेञ्जको मध्ये पहाडमा पहिलोपटक महजरीकोको खोज गरी कोदोको फरमेन्टेशन गरी ‘ली’ बनाउन सिके । यो पवित्र अमृत तथा अन्य लेकाली बुटीले मगर जातिको स्वास्थ्य संस्कृतिमा आमूल परिवर्तनको आरम्भ भयो । मगर आदिवासी प्रविधि संस्कृतिको रुपमा अन्य क्षेत्र र युगौँयुगसम्म विस्तार भयो । मगर जातिको सभ्यता विकासमा महजरीलाई हिन्दू संस्कृति र राज्यतहबाट जति तिरस्कृत र बदनाम गरे पनि आजसम्म जीवन्त रहिरह्यो । मगर जातिको पितृ संस्कार र वंशाणुगत ज्ञानको रुपमा हरेक मगर घरघरका छोरी र बुहारीको जान्मजात आदिवासी शीपको रुपमा रहँदै आएको छ ।
मध्य पहाडको जहाँसुकै पाइने तितेपाती मगर जातिको पूजाआजामा उपयोग हुने धूप बन्यो जो विज्ञानले अधिक एन्टिवायोटिक गुण भएको वनस्पतिको रुपमा व्याख्या समेत गर्यो । भाङ्गो जसलाई फरा भनिन्छ यसको औषधीय उपयोगको अलावा रेसाबाट पोशाक संस्कृतिको विकास गर्यो । मध्ये पहाडमा सजिलै फसल दिने प्राचीन अन्न कोदो, घैया र जहूँलाई खाध्य संस्कृतिमा उपयोग गर्यो । मध्ये पहाडको पर्यावरणमा काठे कैलेगाई तथा लेकाली भेकमा भेडा र लाडनेबाख्रा पालनबाट मगरको प्राचीन अर्थतन्त्र निकै समृद्ध रहेको पुष्टि हुन्छ । पशुपालनका माध्यमबाट पोशाक संस्कृति, खाद्य व्यवहार तथा आभूषण र संगीतयन्त्र समेत निर्माण गरी उपयोग गरेको देखिन्छ ।
यति समृद्ध मगर सभ्यताबाट निःसृत मगर लोक संस्कृति र संस्कार आज गुमनाम भएको छ । सांस्कृतिक उपनिवेशका कारणले कतिपय मगरको मौलिक संस्कृति पनि अरुको झै देखिन थालेको छ ।
अर्कोलाई काखा र आफ्नोलाई पाखा गर्ने नेपाल मगर संघको नेतृत्वको विगतदेखिको प्रवृत्तिमा खासै बदलाव आउन सकेको छैन । नेपालका मगर जाति नेपालको जनसंख्यामा हिन्दू, बौद्ध र ईशाईको रुपमा देखिन्छन् । मगर जातिको मौलिक लोक धर्मसंस्कार मान्नेहरुलाई कहाँ गायब बनाइयो ? यो विषय मगर जातिको पहिचानको स्थापित गर्छु भन्ने नेपाल मगर संघले सोच्नु पर्छ कि पर्दैन ? अब मगर जातिको खास मौलिक धर्मसंस्कृतिको पहिचानको निमित्त कदम नचाल्ने हो भने मगर जातिको इतिहासमा नेपाल मगर संघ एउटा अभिशापको रुपमा परिचित हुनेछ । पहिचानको नाममा पहिचान मेटाउने दलालमा दर्ज हुन्छ । नेपाल मगर संघ मगर जातिको मौलिक पहिचानको आन्दोलन हो नकि बाह्य धर्मसंस्कृति आयात गरी उपभोक्ता बढाउने बजार एजेण्ट ।
हजारौँ मगर पूर्वजहरुले सयौँ पुस्ताको अवधिमा मध्य पहाडको प्राकृतिक पर्यावरणमा विकास गरेको मगर जातिको मौलिक संस्कृति र संस्कारको शुद्धता कायम गर्नु र त्यसको संरक्षण र सम्बद्र्धन गर्नु हाम्रो पुस्ताको दायित्व हो । मगरको मौलिक संस्कार मगर जातिको पहिचानको मूल आधारमध्य एक हो । मगर जाति आदिवासी जनजाति हुनु भनेको आफ्नो भिन्न संस्कृति हुनु हो । जो मगर जातिसँग छ ।
मगर जातिको मौलिक संस्कारको मान्यता
मगर जाति आफैमा कुनै धर्मको बन्धनमा बाँधिएको जाति होइन । धार्मिक दृष्टिले यो स्वच्छन्द मानव समुदाय हो । मानव जीवनप्रति आफ्नै दर्शन र सरल परिभाषा छ । प्रकृतिको नियमसँगत मानव जीवनलाई सरल ढंगले निर्धारण गरेको छ ।
मगर जातिको लोक संस्कारमा अलग भगवानको अस्तित्व छैन । मानव जन्ममा र पा अर्थात माता र पिताको उपहार हो । यही मान्यताले मगर जातिमा पितृहरु पूजनीय हुन पुगे । पितृ मानव जीवनोत्तरको चरण हो र त्यो हरेक जीवनको मोक्षको अवस्था हो ।
ईशाइ मान्यताअनुसार मृत्युपर्यन्त आत्माले शान्ति पाउँछ । आत्माले स्वर्गमा शान्ति प्राप्त गर्नु मोक्ष हो । हिन्दू मान्यताअनुसार मृतात्मा बैकुण्ठमा पुग्नुपर्छ । त्यसका निमित्त मृत्यु संस्कारमा गरुढपुराण सुनेर आफन्तले ब्राम्हणलाई दान दिनुपर्छ । बौद्ध मान्यताअनुसार मृतात्मा बुद्धसँग जोडिनुपर्छ त्यसका निमित्त लामाहरुको विशेष शास्त्रवाचन र विधि अवलम्बन गर्नुपर्छ । मगर जातिको लोक मान्यताअनुसार मृतात्मा पितृ बन्छ । कुटुम्बहरुबाट निश्चित विधि पूरा गरी मृतात्मालाई अन्य पितृत्मासँग समाहित गरिन्छ । यो मगर जातिको मौलिक मान्यता हो । मृतकको नाममा लिखिनदुङ खडा गरी बिसौनामा परिवारजनले युगौँयुग पूजा गरिरहन्छन् ।
जीवन प्रकृतिको कृपा हो । घाम, जून, हावा, वर्षा, मुहान, नदी, पहाड, रुख, जंगल, जनावर पत्थर सबैमा आत्मा हुन्छ । तिनको शान्तिले मानव जीवनमा शान्ति हुन्छ भन्ने मगर जातिको लोक मान्यता छ । त्यसैले औँसीपुन्नी, वायो, सिमेभूमे, सातसल्ले, देउराली, बराहा, रमा (झाँक्री), पालु लगायत प्रकृतिको सिम्बोलहरुको थान बनाएर अनुष्ठान हुन्छ ।
मगर लोक संस्कारमा पापको अवधारणा छैन । हिन्दू धर्म जस्तो स्वर्ग र नर्कको अवधारणा पनि छैन । मृत्युपश्चात सरल ढंगले पितृत्व प्राप्त गर्न सक्नु नै मानव जीवन चक्रले पूर्णता प्राप्त गरेको मानिन्छ । अप्राकृतिक मृत्युले वायो हुने र मृत्यु संस्कारमा विधि नपुगेमा प्रेत बन्ने मान्यता छ । यही विधिलाई पूर्णता दिनु कुटुम्बको जिम्मेवारी हुन्छ ।
जन्म, जो मातापिताको उपहार हो, जीवन प्रकृतिको कृपा हो र मृत्यु पितृत्व प्राप्तिको चरण हो । यही चक्रमा मगर जातिको लोक संस्कारले मान्छेमा मानवता भर्छ । मान्छेमा मानवता भर्नु नै संसारभरका धर्महरुको ध्येय हो । के यति प्रष्ट मानव जीवनको मार्गदर्शन दिने मगरको लोक संस्कारलाई अपूर्ण भन्न मिल्छ ?
मगर जातिको यही मौलिक दर्शनलाई संरक्षण र सम्बद्र्धन गर्न मगर जातिमा भएको सांस्कृतिक उपनिवेशको विनिर्माण गरी मगर लोक संस्कारको शुद्धीकरण गर्नु छ । यस सन्दर्भमा मगर जातिलाई रुढिवादी धार्मिक सम्प्रदाय हुनबाट बचाउनु छ । मगर जातिमा लागेको धार्मिक सम्प्रदायको भ्रामक लेप पखाली आफ्नै यथार्थ र खास संस्कारको उजागर गरी पुरनर्जागरणको आरम्भ गर्नु छ ।
त्यसैले, मगर जातिको पहिचानलाई बलियो बनाउन थुप्रै क्षेत्रमा भएको भाषिक, सांस्कृतिक, धार्मिक उपनिवेशीकरणलाई शीघ्र विनिर्माण गर्न मगर जातिको मौलिक संस्कारको शुद्धताका निमित्त सांगठनिक अभियानको आवश्यकता देखिएको छ । यसका निमित्त मगर मौलिक संस्कृति र संस्कार समेटिएको मगरात मौलिक संस्कृतिको नाममा पुनर्जागरण अभियानको थालनी गर्नुपर्छ । यसको निमित्त नेपाल मगर संघको भूमिका निर्धारक हुन्छ ।
विशेषगरी तिब्बती संस्कारमा आधारित बौद्ध धर्म संस्कारलाई मगर जातिको जातीय धर्मको वकालत गर्दै हिड्ने नेपाल मगर संघ अब मगर जातिको आफ्नै मौलिक मान्यताहरु छन् भन्ने बहुसंख्यक मगरहरुको भावनालाई कसरी लिन्छ ? के अब पनि नेपाल मगर संघ जातीय पहिचानको मौलिक संस्कृति र संस्कारलाई रछ्यानमा फालेर धर्मसंस्कार आयात गर्ने बजार एजेण्ट बनिरहन्छ ? हेर्न बाँकी छ ।
जय मगरात !
तपाइलेDigital currency exchangers
यो पनी पढौ:प्रहरीको रासन सुविधा बढाउन तयार छुः गृहमन्त्री रामबहादुर थापा मगर(वादल)
•गृहमन्त्री रामबहादुर थापा मगर (बादल)सँग नेपालका लागि युरोपेली सङ्घ(इयू)का राजदूत नोना देप्रेजले बुधबार शिष्टाचार भेटवार्ता
•ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्री वर्षमान पुनमगर(अनन्त)को पहलमा हट्यो सोलु करिडोर प्रसारण लाइन निर्माणको अवरोध
•हवाई प्रतिवन्ध हटाउन इयुलाइ गृहमन्त्री रामबहादुर थापा मगर (बादल)को अपिल
•आगामी वर्ष पनि विद्युत् शुल्क घटाइने ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्री वर्षमान पुनमगर(अनन्त)को उद्घोष
•गृहमन्त्री रामबहादुर थापा मगर‘बादल’ले जनताको सुरक्षा योजना र रणनीति बनाउन मातहतका निकायलाई कडा निर्देश
•प्रदेशको नाम ‘मगरात–लुम्बिनी’ राख्न नेपाल मगर संघ र मगरात संयुक्त संघर्ष समितिको माग
•एसपी ओम राना मगरको नया कडा एक्सन: वडा दशै,तिहार तथा छटमा सुरक्षा योजना सार्वजानिक
•आज अनसन तोडिदै:डाक्टर केसी र सरकार विच के भयो सहमती? (पुर्णपाठ सहित)
•प्रदेश नं.५ लाइ मानव पहिचान र सभ्यताको आधारमा मगरात गर्न मगर संघको माग नगरे अन्तराष्ट्रिय अदालतमा दर्ज गर्ने
•प्रदेश नं. ५ नामाकरण ‘मगरात थरुहट अवध’ संसदमा प्रस्ताव दर्ता गर्दै एेतिहासिक कार्य
•वलात्कार तथा हत्याका अपराधीलाइ कठघरमा ल्याउन कडा कदम चालिएको छ: गृहमन्त्री राम वहादुर थापा मगर(वादल)
•गृहमन्त्री रामवहादुर थापा मगर’वादल’ भन्नुहुन्छ,’सिमाको सुरक्षाको लागी सवै एक हौँ।
मार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ ।
